ONDERWIJS
Onlangs vertelde een collega-leerkracht me over de schoolervaringen van haar zevenjarige zoontje. Het kind blijkt nu al aan de hippe en virale ziekte ‘schoolmoeheid’ te lijden en sleept zich door het schooljaar heen met behulp van een aftelkalender, waarop hij elke avond met een onfatsoenlijk dikke en onuitwisbare zwarte stift een schooldag mag doorstrepen. We hebben het hier over een kind in het eerste leerjaar basisonderwijs. Als ik goed kan rekenen (er zijn redenen om daaraan te twijfelen, maar goed) heeft dat kind na dit schooljaar nog minstens elf jaar onderwijs te gaan voor hij uit z’n lijden wordt verlost...uitgaande van de boude veronderstelling dat niemand op het idee komt om hem een jaar van deze martelgang te laten overdoen, een geijkte strategie in ons land als ik de krant van vorige week dinsdag mag geloven (ons land scoort fenomenaal wat het aantal zittenblijvers betreft).
Het verhaal op zich raakte me, als moeder van twee kinderen. Ik kan niet anders dan meeleven met het arme kind. Je zal maar elke dag van je jeugdige leven doorbrengen op een plek en een manier waar je structureel ongelukkig van wordt. Maar wat me misschien nog het meest schokt in dergelijke gevallen zijn de reacties en meningen van grootouders, leraars, directies, buren en complete buitenstaanders, geen van allen gehinderd door enige empathie of respect voor het kind in kwestie. ‘Tja, dat hoort erbij’. ‘Hij/zij moet niet zo flauw doen.’ ‘Ze moeten zich maar leren aanpassen.’, enz...
Ik dacht meteen aan alle andere kinderen en jongeren in een vergelijkbare situatie. Mijn oudste neef is een onweerstaanbare, slimme, aardige en empathische knul van zestien. Niks mis mee, fijne kerel, hart van goud, intelligent, enz. Niettegenstaande al deze kwaliteiten zal hij dit schooljaar waarschijnlijk nog eens dunnetjes mogen overdoen aangezien hij ergens halverwege het schooljaar tot het besluit kwam dat het hem allemaal geen bal meer interesseerde, als het dat al ooit had gedaan. Is hij een uitzondering? Behoort hij tot een minderheid van weerbarstige en onaangepaste jongeren? De praktijk wijst m.i. in de richting van het tegendeel.
Tik voor de aardigheid eens ‘onderwijs’ in op de website van eender welke krant. De koppen die prompt opduiken als resultaat van je zoektocht zijn weing opbeurend. Een wilde greep uit het aanbod:
Uit een onderzoek van Jongeren en Gezondheid blijkt dat 7,5 procent van de 17-en 18-jarigen één keer per maand spijbelt.
Ruim 60 procent van de tieners heeft ooit te maken met schoolmoeheid. Ze zijn dan onverschillig tegenover al wat met onderwijs te maken heeft. Na gedragsproblemen zijn conflicten over de leerhouding de belangrijkste bron van problemen tussen jongeren, hun ouders en de school
Bijna 4.800 leerlingen zijn per schooljaar meer dan dertig halve dagen afwezig. Het aantal problematische spijbelaars is het vorige schooljaar toegenomen met 15 procent, of ongeveer 630 leerlingen. Dat blijkt uit cijfers van de Vlaamse minister van Onderwijs.
“Drie à vier kinderen per klas aan de rilatine
Gemiddeld drie of vier Vlaamse kinderen per klas die maandag de schoolbanken opzochten, hadden 's morgens het medicijn Rilatine geslikt. Rilatine werkt succesvol bij hyperkinetische of ADHD-kinderen, maar wordt ook meer en meer voorgeschreven als 'leerpil' voor kinderen die slecht meekunnen.”
“Recordaantal leerlingen van school gestuurd
BRUSSEL - Vorig schooljaar werden 1.531 leerlingen na een tuchtprocedure van school gestuurd. Dat is de helft meer in amper vier jaar. 150 van hen vinden geen nieuwe school meer.”
“Vier op de vijf jongeren gaan niet graag naar school
Slechts een op de vijf Belgische jongeren (21,6 procent) verklaart graag naar school te gaan. Dat blijkt uit een enquête van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) bij 11-, 13- en 15-jarigen, zo melden de kranten van de groep Sud Presse.”
“Opnieuw meer spijbelaars ondanks spijbelactieplan
Ondanks het spijbelactieplan dat de Vlaamse regering in 2006 lanceerde, blijft het aantal geregistreerde spijbelaars jaar na jaar toenemen.”
"1 op 7 jongeren behaalt geen diploma secundair onderwijs
Zowat 180 jongeren en vertegenwoordigers van jeugdorganisaties uit Brussel en andere Europese hoofdsteden hebben op de Urban Youth and Europe Day gedebatteerd over hun noden, wensen en dromen met politici. Bij de start legde minister Pascal Smet (sp.a) nog eens de nadruk op het belang van onderwijs want in Vlaanderen en Brussel haalt 1 op 7 jongeren geen diploma secundair onderwijs.
Het aantal jongeren dat tweedekansonderwijs volgt, is op twintig jaar tijd explosief gestegen. Terwijl in 1988 slechts 0,8 procent van de leerlingen jonger was dan 21, is dat nu al 46 procent.
Het tweedekansonderwijs was oorspronkelijk bedoeld voor oudere mensen zonder diploma van het secundair onderwijs, om hen de kans te geven om toch nog dat diploma te halen. Tegenwoordig volgen ook veel jongeren dat type onderwijs. Vaak gaat het om zittenblijvers die zonder diploma het secundair onderwijs hebben verlaten.
“Vlaamse Studenten zijn intolerant
Het onderwijs in Vlaanderen scoort in vergelijking met andere Europese landen slecht op het aanleren van democratische en maatschappelijke attitudes. Dat bericht De Morgen vandaag op basis van een internationale vergelijkende studie waaraan in Vlaanderen de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en Universiteit Antwerpen (UA) meegewerkt hebben.”
“Studenten slikken steeds meer pepmiddelen
Het aantal studenten dat naar geneesmiddelen grijpt om de tijd aan de universiteit door te raken, is de voorbije jaren sterk gestegen. Dat blijkt uit onderzoek van de universiteiten van Antwerpen en Gent. Bijna één op de veertien kan niet meer zonder een kalmeerpilletje, zeker niet tijdens de examens.”
Tot zover het belangrijkste en opmerkelijkste nieuws van het jaar over ons onderwijs.
Wat mij eindeloos verbaast, zelfs mateloos ergert, is de kortzichtige en gemakzuchtige houding die we met z’n allen aannemen als het over onderwijs gaat. Dat we het normaal vinden dat onze kinderen ongelukkig zijn op school en zich verveeld door de dagen heen slepen. Dat school enkel draaglijk blijft als je er vrienden hebt om mee samen te spannen. Dat het hele schoolsysteem blijkt te moeten bestaan uit twee “kampen”: de leerlingen enerzijds en ‘de vijand’: het systeem, gesteund door leerkrachten en ouders, anderzijds. Dat leren synoniem staat voor competitie, dwang, gevoelens van falen, angst, verveling, demotivatie. Dat kinderen en jongeren enkel leren om punten te scoren, om ouders en leraars tevreden te houden, omdat de wet hen dat voorschrijft, omdat het zo hoort, ipv om hun aangeboren nieuwsgierigheid te bevredigen, Dat niemand zich vragen stelt over het onrustbarend aantal gevallen van adhd, pdd, nos en andere hoogst besmettelijke leerstoornissen. Dat het onaantastbare systeem overduidelijk barsten vertoont, dat het niet meer werkt…tenzij je halsstarrig wilt blijven beweren dat bovenstaande cijfers en alarmerende signalen slechts voetnoten zijn, verwaarloosbare details.
Kunnen we niet eens even terug naar af? Meer bepaald naar de hamvraag: wat onderwijs moet zijn, welk doel ons onderwijs dient?
Laten we er voor het gemak even een meerkeuzevraag van maken:
a. Ieder kind helpen z’n/haar eigen talenten, persoonlijkheid en interesses ontdekken en optimaal ontwikkelen met respect voor het eigen ritme en de eigen persoonlijkheid. Kinderen en jonge mensen ondersteunen en begeleiden bij het opgroeien tot gelukkige, evenwichtige en verantwoordelijke volwassenen.
b. Ervoor zorgen dat elk kind en elke jongeren kan reproduceren wat wij, of althans een groep mensen, belangrijk vinden, los van wat ze daar zelf van denken, los van hun eventuele andere interesses en capaciteiten en dit aan een van buitenaf opgelegd ritme en op een van buitenaf opgelegde manier.
Voel je vrij om te antwoorden naar keuze.
Eens de hamvraag beantwoord, volgt de – veel complexere – vraag: hoe bereiken we dit vooropgestelde doel? En laat nu net daar het schoentje pijnlijk wringen. Onderzoek geniet minder aanzien en credibiliteit dan ooit, een gevolg van een overdaad aan onderzoek allerhande, een dichtbegroeid woud van informatie waarin niemand nog z’n weg vindt. Toch stemt het tot nadenken dat uitgerekend de academische wereld nalaat enig belang te hechten aan wat vrij recent en grondig onderzoek over leren en motivatie uitwijst. Namelijk dat mensen…en dus ook kinderen, elke leergierigheid verliezen onder dwang. Dat ‘moeten’ het ‘willen’ overstemt. Dat belonen (met een nieuwe psp of met goede punten, het maakt niet uit) niet het gewenste resultaat heeft wanneer het gaat over coginitieve kennis vergaren. Dat een mens het best, snelst, efficientst leert wanneer hij wilt leren, wanneer hij z’n natuurlijke en spontane nieuwsgierigheid mag volgen. Dat kinderen en jongeren structureel niet gemaakt zijn om een hele dag opgesloten te zitten in een stoffig lokaal om daar samen met een aantal – even onwetende - leeftijdgenoten in stilte en passief te luisteren naar wat hen wordt verteld, met wat geluk door iemand met enige kennis ter zake, met wat pech door een uitgebluste nitwit.
Ons onderwijssysteem zit dermate diep ingebakken in onze cultuur dat we niet meer in staat blijken om er kritisch naar te kijken, om ons een andere manier van onderwijzen in te beelden, om in te gaan op de noden van kinderen, jongeren én van een maatschappij die voortdurend in beweging en evolutie is.
Toch staat er bijvoorbeeld het volgende te lezen op de website van de Vlaamse Gemeenschap: “In de vakoverschrijdende eindtermen legt de overheid voor scholen een aantal opdrachten vast die ze voor onderwijs en samenleving belangrijk vindt. Zo vindt de samenleving het belangrijk dat de leerlingen burgerzin wordt bijgebracht, dat ze gezond leven en zorg dragen voor elkaar en hun omgeving.”
Toch durf ik ten zeerste betwijfelen of deze doelen daadwerkelijk worden bereikt. Sterker nog: ik ben er zeker van dat ze niet bereikt worden. Zoals uit diverse onderzoeken blijkt scoren Vlaamse studenteel ondermaats op het vlak van democratische attitude, burgerzin en solidariteit.
Uit de leerdoelen voor het secundair onderwijs valt af te leiden dat men van een zeventienjarige verwacht dat hij een eenvoudige conversatie kan voeren in het Frans. In alle scholen waar ik ooit heb lesgegeven (en dat zijn er best veel) was het merendeel van de studenten aan het einde van het laatste jaar niet in staat zich even voor te stellen in het Frans.
Op de vraag “Doet ons onderwijs wat het belooft?” kan je dus helaas niet anders dan volmondig “Neen” antwoorden. En dat maakt het schoolleed van zoveel kinderen en jongeren des te schrijnender. Als de lijdensweg een doel heeft en dat doel wordt bereikt, dan maakt dat het lijden voor velen draaglijk, het plaatst de inspanningen in een breder en waardevol perspectief. Als dat niet het geval is…dan rest er enkel een gevoel van doelloosheid, van verveling, van demotivatie.
Op de vraag “Bereidt ons onderwijs kinderen voor op de noden van de maatschappij?” is het antwoord wat complexer. Wat heeft onze samenleving nodig? Als je bedenkt dat onze maatschappij voortdurend en aan een duizelingwekkend tempo evolueert, dat jobzekerheid een schaars goed is geworden, dat media en sociale skills nog steeds aan belang winnen, dat de wereld door globalisering en innovatie steeds groter wordt…dan zou je daaruit kunnen afleiden dat een mens flexibiliteit, zin voor initiatief, ondernemingszin, nieuwsgierigheid en heel wat zelfvertrouwen nodig heeft om in dat soort samenleving overeind te blijven en zijn plaats te vinden. Geven we onze kinderen die vaardigheden mee? Praat eens met een gemiddelde zeventienjarige en de twijfel slaat toe: onzeker, besluiteloos, twijfelend over wat ze willen en kunnen …
Het is hoog tijd dat we ons afvragen wat we nu echt op lange termijn willen en verwachten van onze kinderen. En het wordt vooral tijd dat we daarnaar handelen. Als we onze maatschappij willen bevolken met solidaire, ondernemende, onafhankelijke, evenwichtige, empathische en sociaal vaardige volwassenen, dan is het noodzakelijk dat we onze kinderen de ruimte, de tijd, het kader en de mogelijkheid bieden om net deze vaardigheden te oefenen, om te leren vertrouwen op hun oordeel, op hun talenten en mogelijkheden.
